ស្ថាននាមវិទ្យា
(TOPONYMIE)
នៅតាមសិលាចារិតកម្ពុជា ពីសតវត្សទី VI-XIV គេអាចស្រង់បាននាមឈ្មោះទីកន្លែង ដែលយើងនឹងហៅថា “ស្ថាននាម” ចំនួនជាង ១,៥០០ ។ ស្ថាននាមកម្ពុជាទេស ត្រូវបានគេបង្កបង្កើតឡើង ដោយការប្រើពាក្យខ្មែរសុទ្ធ ពាក្យខ្មែរលាយសំស្ក្រឹត និងពាក្យសំស្ក្រឹតសុទ្ធ ។ ស្ថាននាមទាំងនេះ ទាក់ទងទៅនឹងភូមិឋានដ៏ធំ ៗ ដែលជទាកម្មសិទ្ធរបស់វត្តអារាម ឬអាស្រ៦មោ ឬជាកម្មសិទ្ធិរបស់មហាគ្រួសារនៃពួកសេដ្ឋី ដែលទ្រទ្រង់ព្រាហ្មណ៍សាសនា ។
ជាស្ថាននាមសំគាល់នូវការបែងចែកដែនដីនៃកម្ពុជាបុរាណ ជាភូមិ ជាស្រុក ជាវិស័យ Visaya (ខេត្ត) ជាប្រមាណ នៃកម្ពុជទេស ។
ពាក្យថា កម្ពុជទេស KamvujadeÇa ជាពាក្យ សំស្ក្រឹតដែលមានន័យថា ប្រទេស “ជាកូនចៅនៃមហាឥសីកម្វុ” ហើយពាក្យនេះត្រូវបានចារនៅក្នុងសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរ នៅវត្តសំរោង ស្រុកបាភ្នំ (K 956 សតវត្សទី IX) និងនៅក្នុងសិលាចារឹកស្ដុកកក់ធំ ខេត្តប្រាជីមបុរី (K 235, ឆ្នាំ ១០៥២ គ.ស.) គឺជាឈ្មោះនៃប្រទេសខ្មែរ ដែលយើងនិងប្រើទៅមុខទៀតនៅក្នុងការសិក្សាអំពីស្ថាននាមសម័យអង្គរ។
គឺដោយសារស្ថាននាម តាមសិលាចារឹកសម័យអង្គរនេះហើយ ដែលអ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងឈ្មោះ Georges Maspero បានធ្វើផែនទីភូមិសាស្ត្រនៃកម្ពុជទេស នៅសតវត្សទី X គឺជាផែនទីនយោបាយនៃប្រទេសកម្ពុជា នៅសម័យអង្គរ ។
នៅពេលក្រោយមកទៀត ដោយយោងទៅតាមន័យនាមឋានខ្មែរផងនាមឋានសំស្ក្រឹតផង ដែលគេបានស្រង់នៅក្នុងសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរ និងភាសាសំស្ក្រឹត ។ លោក L. Sedov បានរៀបចំផែនទីនៃចក្រភពកម្ពុជទេសពីសតវត្សទី IX-XIV ដោយបានបញ្ជាក់ទាំងបំណែងចែកទឹកដី ជាភូមិភាគធំ ៗ នៃប្រទេសនាសម័យអង្គរ ។
រហូតមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន ការស្រាវជ្រាវខាងវិស័យស្ថាននាមកម្ពុជាមានចំនួនតិចស្ដួចស្ដើង ។
មានស្នាដៃស្ដីអំពីស្ថាននាមវិទ្យា នៃប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមួយ សរសេរដោយអ្នកស្រី សាវរស់ ពៅ ក្នុងក្របខណ្ឌនិក្ខេបបទថ្នាក់បណ្ឌិត ហើយបោះពុម្ពផ្សាយជាភាសាបារាំង ។ នៅក្នុងស្នាដៃរបស់ខ្លួន សាវរស់ ពៅ បានប្រើប្រាស់ឯកសារសិលាចារឹកកម្ពុជា ជាញឹកញាប់ក្នុងការពន្យល់នាមឈ្មោះទីកន្លែងខ្មែរ ក្នុងសម័យបច្ចប្បន្ន ។
វិធីស្រាវជ្រាវតាមបែបប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបែបប្រៀបធៀប បានអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកនិពន្ធបានតាមដានការវិវត្តន៍នៃសូរស័ព្ទ និងសេម៉ង់ទិក (Semantiques) របស់ស្ថាននាមមួយចំនួននៅប្រទេសកម្ពុជា ។ និក្ខេបបទនេះ មិនបានអធិប្បាយដ៏ល្អិតល្អន់អំពីស្ថាននាមដទៃទៀតដ៏តូចតាច ហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះ ស្ថាននាមខ្មែរមានច្រើនឥតឧបមា ដែលរក្សាទុកនៅក្នុងការហៅរបស់សហគមន៍ខ្មែរនៅប្រទេសថៃឡងដ៍ (ខ្មែរសុរិន្ទ) និងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង (ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម) ។
ការសិក្សាស្ថាននាមតាមសិលាចារឹក អាចឲ្យគេធ្វើការសន្និដ្ឋានបានថាស្ថាននាមមួយចំនួនដែលកើតឡើងពីពាក្យខ្មែរបុរាណ ឬសំស្ក្រឹត ដែលបានរក្សាទុកនៅក្នុងភាសាខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ។
រចនាសម្ព័ន្ធស្ថាននាមខ្មែរបុរាណ ដែលជាទន្លេ ស្ទឹង បឹងបួរ ត្រពាំង និង បច្ចេកពាក្យផ្នែករុក្ខវិទ្យា ឬមួយសត្តវិទ្យា ពុំសូវមានការប្រែប្រួលខ្លាំងគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះទេ គឺថា ពាក្យទាំង នេះអាចត្រូវគេយល់បានសំរាប់អ្នកដែលនិយាយភាសាខ្មែរ ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ន ម្យ៉ាងទៀត តាមការសិក្សាស្ថាននាម គេអាចនិយាយបានថា ទស្សនៈ និងផ្នត់គំនិតប្រជារាស្ត្រកម្ពុជា មានការប្រែប្រួលបន្តិចបន្តួច នៅក្នុងបញ្ញត្តិ ដែលទាក់ទងទៅនិងការបង្កើតស្ថាននាម ។
កត្តាមួយដ៏សំខាន់នៅក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវកំណកំណើតស្ថាននាម គឺសិ្ថតនៅលើកត្តាដែលបញ្ជាក់ថា ស្ថាននាមទាំងអស់នៅក្នុងភាសាខ្មែរ គឺជាឯកតាទាំងឡាយ ដែលកកើតឡើងចេញពីវចនស័ព្ទនៃភាសាខ្មែរបុរាណ ឬមួយនៃភាសាខ្មែរពីបរមបុរាណ មានពីភាសាមន–ខ្មែរ ជាដើម ។ ដោយហេតុថា ស្ថាននាម ក៏ជាឯកតា (Unite) វចនស័ព្ទដែលបានកកើតឡើង ដោយការប្រើពាក្យធម្មតា នៅក្នុងភាសានិមួយ ៗ គេអាចប្រើប្រាស់ស្ថាននាម ដើម្បីស្រាវជ្រាវរកវចនស័ព្ទនៃភាសា ហើយតាមការសិក្សានេះ គេក៏អាចដឹងអំពីប្រវត្តិនៃពាក្យ និងប្រវត្តិនៃស្ថាននាមនិមួយ ៗ ។
ស្ថាននាមបុរាណនៃប្រទេសកម្ពុជា មួយចំនួនធំ មានប្រភពចេញមកពីភាសាសំស្ក្រឹតហើយស្ថាននាមទាំងនេះ មានរចនាសម្ព័ន្ធខុសគ្នាពីស្ថាននាមដែលមានប្រភពពីភាសាខ្មែរសុទ្ធសាធ ។ ស្ថាននាមជាភាសាសំស្ក្រឹត ត្រូវបានបង្កបង្កើតឡើងដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ដោយព្រហ្មណ៍បុរោហិត ដែលបំរើការនៅព្រះរាជវាំង ។
ប្រសិនបើសម័យអង្គរ គេបានប្រទះឃើញនូវស្ថាននាមជាភាសាសំស្ក្រឹត ដែលមានចំនួនច្រើនជាអតិបរមានោះ បានសេចក្ដីថា ព្រាហ្មណ៍បុងរោហិតមន្ត្រីរាជការ មួយចំនួនធំ បានចេះយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញនូវភាសាសំស្ក្រឹត ។ ហើយដែលគេទុកដូចជាភាសាសាសនាផង ភាសានៃកិត្យានុភាពផង និងភាសារាជខុទ្ទកាល័យផង ។ តាមការសិក្សាស្ថាននាម និងសិលាចារឹកនានាជាភាសាសំស្ក្រឹត ដែលគេរកឃើញនៅស្រុកចុងកាត់មាត់ញក គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា អ្នកស្រុក និងប្រជាជនសាមញ្ញ ក្រៅពីអ្នកក្រុង ក៏ចេះភាសាសំស្ក្រឹត ព្រោះនៅសម័យនោះ ភាសាសំស្ក្រឹត បានត្រូវគេប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (ប្រទេសចាម្ប៉ា ជ្វា មក ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូនេស៊ី) ។
ស្ថាននាមសំស្ក្រឹត បានត្រូវគេប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការសំរាប់ដាក់ឈ្មោះប្រាសាទ ព្រះវិហារ រដ្ឋធានី ទីក្រុង ភូមិភាគ ដែនដី និងចំណុចភូមិសាស្ត្រ ដទៃទៀតនៃកម្ពុជទេស ។
ការសិក្សាស្ថាននាមជាភាសាសំស្ក្រឹត មិនគ្រាន់តែផ្ដល់សារសំខាន់ក្នុងការស្វែងយល់អំពីឥទ្ធិពលភាសាសំស្ក្រឹត មកក្នុងភាសាខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ នៅលើមូលដ្ឋាននៃការស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រ ស្ថាននាមទាំងនេះមានសារសំខាន់ ព្រោះអាចបំភ្លឺបាននូវកំរិតឥទ្ធិពលសាសនា (ព្រហ្មណ៍សាសនា–ពុទ្ធសាសនា) និងជំនឿដទៃទៀត នៅក្នុងសម័យកាលមហានគរ និងមុនមហានគរ ។
ព្រមជាមួយគ្នានេះ ការសិក្សាអំពិស្ថាននាមខ្មែរ ដែលភាគច្រើនជាស្ថានិនាមដែលមានដើមកំណើតពីបរមបុរាណ ។ ពីដើម គ.ស. ឬ ពីមុន គ.ស. តំរូវឲ្យមានការឧបត្ថម្ភ ឬមួយមានការស្វែងយល់អំពីវិទ្យាសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រដទៃទៀត ជាពិសេស ការស្វែងយល់អំពីចំណេះដឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងភូមិសាស្ត្រ ។ ជួនកាលតំរូវឲ្យមានការយល់ដឹងអំពីបសុវិទ្យា និងរុក្ខវិទ្យា ដោយហេតុថា ស្ថាននាមនៃប្រទេសកម្ពុជា ជាច្រើន បានត្រូវបង្កើតនៅលើការរួមផ្សំ នៃពាក្យដែលសំគាល់នូវរុក្ខជាតិ សត្វចតុប្បាទ ឬមួយបក្សាបក្សីទាំងឡាយ ។ បានសេចក្ដីថា ជាស្ថាននាមដែលបង្កបង្កើតឡើងនៅលើមូលដ្ឋាននៃភាពរស់រវើកនៃបរិដ្ឋាន គឺនៅលើមូលដ្ឋានធម្មជាតិជុំវិញខ្លួននៃទិដ្ឋភាព នៃទេសភាព ។
ព្រាហ្មណ៍សាសនា ក៏បានផ្ដល់ឥទ្ធិពលដ៏សំបើមនៅក្នុងការបង្កបង្កើតស្ថាននាមសម័យបុរាណ មានជាពិសេស គឺឈ្មោះអាស្រម ឈ្មោះទីក្រុង និងឈ្មោះទន្លេ (មានទន្លេសិប្បនិម្មិតជាដើម) ។ ទឹកដីនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលប្រកបដោយលក្ខណៈខុសគ្នារវាងដីរាប (ដីក្រោម) ដីទំនាប ដីលិចទឹក ត្រពាំង បឹងបួរ ទាំងអស់នេះ បានបង្កបង្កើតជាមូលដ្ឋានដ៏ល្អសម្រាប់ការហៅឈ្មោះទីកន្លែង គឺការបង្កបង្កើតស្ថាននាមទៅតាមលក្ខណៈនៃទិដ្ឋភាពទីតាំងទឹកដី ។
នៅក្នុងការសិក្សាដែលនឹងមានតទៅ យើងបានកំរិតនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ១ ការសិក្សាត្រឹមតែការស្វែងរកនូវនិយមន័យរបស់ស្ថាននាម នៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណប៉ុណ្ណោះ ។
ការស្រាវជ្រាវ និងស្វែងរកទីតាំងនៃស្ថាននាមបុរាណ ទាក់ទងទៅនិងដំណាក់កាលទី ២ ដែលទាមទារឲ្យមានការសិក្សាប្រៀបធៀបរវាងស្ថាននាមបុរាណនិងស្ថាននាមបច្ចុប្បន្ន ។
កិច្ចការនេះជាកិច្ចការអនាគត ប៉ុន្តែមានសារសំខាន់ ព្រោះតាមការសិក្សាបែបនេះ យើងនឹងអាចធ្វើផែនទីភូមិសាស្ត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសយើង នាសម័យមហានគរ ។
I. បច្ចេកពាក្យ នៃស្ថាននាមវិទ្យា
(Termes Toponymiques)
នៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណ ជាពិសេសភាសាខ្មែរបុរាណនាសម័យអង្គរបច្ចេកពាក្យនៃស្ថាននាមវិទ្យា បានត្រូវបង្កើតឡើង ហើយបានត្រូវគេយល់នូវអត្ថន័យ ដោយការសិក្សាអំពីអត្ថបទដែលទាក់ទងទៅនឹងស្ថាននាមវិទ្យា ឬទាក់ទងទៅនិងភូមិវិទ្យា ។
បច្ចេកពាក្យទាំងនេះ បានត្រូវប្រើប្រាស់ ដូចជាពាក្យ វេយ្យាករណ៍ morphemes បញ្ជាក់ការកំណត់ព្រំដែនរវាងពាក្យសមាស និងឈ្មោះទីកន្លែង (ស្ថាននាម) ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត បច្ចេកពាក្យទាំងនេះ ក៏ជាពាក្យដែលអាចផ្ដល់ពត៌មានដល់លក្ខណៈពិសេសនៃទីកន្លែងដែលគេឲ្យឈ្មោះ ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរគឺ បច្ចេកពាក្យទាំងនេះហើយ ដែលបានត្រូវប្រើដើម្បីបង្កើតឈ្មោះទីកន្លែង ដែលជាការបែងចែកទឹកដីតាមរបៀបរដ្ឋបាល ។
ឧទាហរណ៍ៈ ដូចជា ភូមិភាគ ខេត្ត ស្រុក ភូមិ ទីក្រុង បុរី ព្រៃ វត្តអារាម ភូមិស្ថាន ផ្លូវគមនាគមន៍ ច្បារដំណាំ ភ្នំ ដីទំនាប ដីទួល ទីវាល ស្រែ និងចំការ (ក្សេត្រ) កំពង់ បឹង ទន្លេ ស្ទឹង ត្រពាំង ទំនប់ ។ល។
បច្ចេកពាក្យទាំងនេះ គេអាចសន្មតបានថាជាបច្ចេកពាក្យខាងភូមិវិទ្យាផងដែរ (Termes Geographiques) គឺជាបច្ចេកពាក្យ ដែលត្រូវបង្កបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋបាលរាជការ ដើម្បីដាក់ឈ្មោះដោយបំណែងចែកទឹកដី តាំងពីទឹកដីដ៏ធំ ៗ រហូតដល់ដីស្រែ ចំការ សំរាប់ធ្វើដំណាំស្រូវ ។
I.១. Pramana, praman
បច្ចេកពាក្យ “ប្រមាន–ប្រមាណ” បានត្រូវប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរដើម្បីឲ្យឈ្មោះដល់បំណែងចែកទឹកដីដ៏ធំ ៗ ឬមួយភូមិភាគ នៃកម្ពុជទេស ។
តាមសិលាចារឹក យើងបានឃើញដែនដីប្រមាណ pramana ប្រហែលជា ២០ គឺជាផែនដីដ៏ធំៗ នៃប្រទេសៈ
(អក្សរសិលាចារឹក ទំព័រ ៤៧, ៤៨, ៤៩)
នៅក្នុងសិលាចារឹកវត្តព្រៃវែង សម័យសតវត្សទី ៧ (សិលាចារឹកអ្នកតា) មានឈ្មោះ pramana Mahatmal មានសរសេរពាក្យថា
តើភូមិភាគនេះនៅឯណា ? ឬមួយក៏មានទីតាំងនៅកន្លែងវត្តព្រៃវែងសព្វថ្ងៃ ។ នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះទៀត ក៏មានសរសេរឈ្មោះ ព្រះបាទឥសានិវរ្ម័ន ជាព្រះមហាក្សត្រ លើមហាក្សត្រសមន្តរាជ នៃភូមិភាគទាំងបី ។
តើប្រមាណមហាត្មល ជាភូមិភាគមួយក្នុងបណ្ដាភូមិភាគ (ឬទីក្រុង) ទាំងបី កន្លែងដែលមានចារនៅក្នុងសិលាចារឹកវត្តព្រៃវែង ឬទេ ?
ក្នុងបណ្ដាភូមិភាគប្រមាណ praman ដ៥ែលត្រូវបានពណ៌នាតាមឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ យើងអាចសង្កេតឃើញថា ភូមិភាគ “ប្រមាណ“
praman ពាក្យនេះមានន័យពីរ មានន័យថា រង្វាស់, ការប៉ាន់ស្មាន
praman មួយចំនួនមានដើមកំណើតពីពាក្យខ្មែរ ហើយឈ្មោះភូមិភាគចំនួន ១១ មានដើមកំណើតពីសំស្ក្រឹត ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត តាមសិលាចារឹក K 989 ភូមិភាគប្រមាណមួយ មានឈ្មោះថា Satagrama ដែលមានន័យថា “ភូមិចំនួនមួយរយ” បានសេចក្ដីថាតាមរយៈអត្ថន័យរបស់ភូមិភាគនេះ យើងអាចទាញមតិដែលបញ្ជាក់ទំហំដ៏ធំធេងនៃស្ថាននាម ដែលបានប្រើប្រាស់ពាក្យ praman នៅខាងដើម ។
នៅក្នុងសិលាចារឹកនៃប្រទេសចាម្ប៉ា នាសម័យអង្គរ ក៏មានការប្រើប្រាស់ praman សំរាប់សំគាល់នូវភូមិភាគផ្សេងៗ នៃប្រទេសចាម្ប៉ា ផងដែរ ។
I. ២. Visaya
ពាក្យសំស្ក្រឹត មានន័យថា តំបន់ ខេត្ត
ពាក្យ “វិសយ” សំរាប់សំគាល់នូវបំណែងចែកទឹកដីរដ្ឋការ ឬក៏បំណែងចែករាជការមួយ ៗ ដ៏ច្បាស់លាស់នៅក្នុងសម័យអង្គរ ។ តាមសិលាចារឹកនានាពាក្យវិសយ Visaya សំគាល់នូវទីរួមខេត្ត ដែលនៅក្នុងនោះ មានស្ថាប័នរាជការផ្សេង ៗ ខាងគ្រហស្ថ និងសាសនា ។
Visaya និមួយ ៗ ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ Khlon Visaya (ស្ដេចត្រាញ់ ឬចៅហ្វាយខេត្ត) ។
រាជការដែលធ្វើការអម “ខ្លោញវិសយ” គឺមានខ្លោញវលវិសយ Khlon Vala Visaya K 221 ។ ខ្លោញទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការធញ្ញជាតិ គឺមានស្រូវអង្ករជាអាទិ ។ ខ្លោញទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការទារប្រេង មានប្រេងធ្វើអំពីរុក្ខជាតិ និងប្រេងធ្វើអំពីខ្លាញ់គោ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១) Vrihi paryyan Visaya K 444 ព្រមទាំងមានខ្លោញ ឬមួយក៏អធិបតី ទទួលបន្ទុកតុលាការ ដែលនៅតាមសិលាចារឹកថា សភាវិសយ Sabha Vis
បើប្រៀបធៀបទៅនិងសម័យបច្ចុប្បន្ន ពាក្យ Visaya មានន័យថាជាបំណែងចែកទឹកដីរដ្ឋបាល ដូចជាខេត្តដែរ ។ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១)
គួរកត់សំគាល់ថា មានឈ្មោះស្ថាននាមខ្លះ ដែលត្រូវបានបង្កបង្កើតឡើងដោយការប្រើពាក្យ ភូមិសាស្ត្រ ប្រមាណ ផង និងពាក្យ វិសយ ផង ។
ឧទាហរណ៍ៈ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥១)
Cresthapura = បុរីដ៏ល្, ដ៏ប្រសើរ, គឺជាភូមិភាគនៅខាងទិសឧត្ដរនៃកម្ពុជទេស គឺនៅតំបន់វត្តភូ ឬហៅថាតំបនប់ប៉ាសាក់ នៅខាងភូមិភាគឧត្ដរ ។
តាមមតិអ្នកស្រាវជ្រាវខ្លះ Cresthapura គឺជារាជធានីចាស់នៃប្រទេសចេនឡា ហើយព្រះមហាក្សត្រដែលសោយរាជ្យមុនគេនៅទីនោះ ព្រះនាមថា “ស្រេស្ឋវរ្ម័ន Cresthavarman ។
Sanduk = ប្រហែលជាចេញមកពីពាក្យ Stuk sdok
មានន័យថា ធំ មាំមួន ប៉ុន្តែ ន័យរបស់ពាក្យនេះម្យ៉ាងទៀត គឺ “បឹង” ។
សព្វថ្ងៃ មានពាក្យ “ភ្នំសន្ទុក” ដែលនៅលើនោះមានប្រាសាទបុរាណតាមសិលាចារឹក ក៏មានសរសេរអំពី mahanasa = អ្នកធ្វើម្ហូបអាហារនៅវិសយសន្ទុក Visaya Sanduk ។
ប្រសិនបើពាក្យ Cresthapura & Sanduk បានត្រូវប្រើប្រាស់សំរាប់សំគាល់ភូមិភាគផង ខេត្តផង គេអាចសន្និដ្ឋានថា នៅតាមសិលាចារឹកមានពាក្យសំគាល់ភូមិភាគដទៃទៀត ដែលត្រូវប្រើសំរាប់សំគាល់ខេត្ត ។ យើងបានរកឃើញប្រមាណ ប្រហែលចំនួន ២០ ហើយក្នុង praman និមួយ ៗ មាន Visaya គឺខេត្តច្រើន ។ ដូច្នេះ Visaya នៅសម័យបុរាណ ជាពិសេសនៅសម័យអង្គរ មានមិនតិចជាងពាក្យរបស់ “ជីវតាក្វាន់” ដែលបានសរសេរថា នៅកម្ពុជាមានខេត្តច្រើនិជាង ៩០ ។
I. ៣. Sruk
តាមនិរុត្តិវិទ្យា ពាក្យ Sruk ដែលគេបានប្រទះឃើញតាមសិលាចារឹកតាំងពីសតវត្សទី ៧ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥២) រួមជាមួយប្រភពដើមនៃពាក្យមនបុរាណ Scruk, Sruk មានន័យថា ជ្រក, ជំរក refuge se refugier ។ ពាក្យ Scruk នៅក្នុងភាសាមន ប្រហែលជាមានកំណើត និងមានន័យដើមដូចគ្នាហើយដែលប្រែមកថា “ជំរក” បានសេចក្ដីថា ដើមឡើយ ពាក្យស្រុកក្នុងភាសាខ្មែរ មានន័យថា “ជំរក” ហើយពាក្យ “ជ្រក” ក៏មានដើមកំណើតមានទំរង់ទៅតាមពាក្យ “ Cruk ច្រុក” ។
នៅក្នុងភាសាខ្មែរ និងខ្មែរដទៃ ខ្យល់ព្យញ្ជនៈ Ca និង Sa មានទំនាក់ទំនងគ្នាខាងសំនួរ ដូចពាក្យ “ឆី” និងពាក្យ “ស៊ី” ។
នៅសម័យមុនអង្គរពាក្យ Sruk សំគាល់តែភូមិដ៏តូចតាចទេ ហើយស្រុកថ្មី (៥៣) Sruk Tmi ស្រុកដ៥ែលទើបនិងបង្កើតថ្មី ហើយប្រហែលជានៅមុនដំបូង មានផ្ទះតែពីរ–បី ប៉ុណ្ណោះ ។
នៅសម័យអង្គរ ពាក្យ “ស្រុក” បានពង្រីកនូវនិយមន័យរបស់ខ្លួនដោយសារការអនុវត្តន៍នយោបាយពង្រីកទឹកដី នៃព្រះមហាក្សត្រអង្គរ ព្រះមហាក្សត្រដែលជាតំណាងព្រះឥសូរ ឬព្រះវិស្ណុលើផែនដី នាសម័យមុនអង្គរ មានភារៈគ្រាន់តែរក្សាថែផ្ទៃករោម (ដែនដី) របស់ព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គមានភារៈពង្រីកទឹកដីរបស់ព្រះអង្គ ។ នេះគឺជាទស្សនៈរបស់ព្រាហ្មណ៍និយម ។
មកដល់សម័យអង្គរ ពាក្យ ស្រុក ត្រូវបានគេប្រើជាពាក្យសំរាប់សំគាល់បំណែងចែកទឹកដីខាងរដ្ឋការ ហើយជាបច្ចេកពាក្យខាងភូមិសាស្ត្រដែលបញ្ជាក់នូវឯកតាខាងរដ្ឋបាលតូចៗ ដែលមានិអភិបាលរបស់ខ្លួន គឺមានប្រធានស្រុក (៥៣) K153 ឬមានខ្លោញស្រុក (៥៣) K99 មានអធិការត្រួតគុណសម្បត្តិ និងបទឧក្រិដ្ឋ ឬក៏អាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា “អធិការផ្នែកសន្តិសុខ (៥៣) មានតុលាការស្រុក (៥៣) K 208 ។
នៅក្នុងអត្ថបទនៃសិលាចារឹក K 258 ដែលមានកាលបរិច្ឆេទនៅសតវត្សទី ១១ គេអាចអានកន្សោមពាក្យដូចតទៅ (៥៣) (គឺអាចបកប្រែតាមភាសាសម័យថា “អភិបាលស្រុកដែលមានភូមិ ១០ ។ ហេតុដូចនេះ ពាក្យថា Sruk គឺសំដៅលើទីប្រជុំភូមិតិចឬច្រើនគឺជាពាក្យដែលមានន័យប្រហាក់ប្រហែលគ្នា នៅក្នុងភាសាសម័យ ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសម័យអង្គ)រ “ស្រុក” បានមានន័យថា Sruk ផង ឬក៏ថា “ស្រុក ទេស” ផង (៥៣) គឺសំគាល់នូវនគរ ។
ក្នុងអត្ថបទសិលាចារឹក ស្ដីអំពីសម្បថ តម្រួតពលរបស់ព្រះបាទសូរ្៩យវរ្ម័នទី ១ មាននិយាយថា តំរូត ពលនិមួយ ៗ តំណាងឲ្យស្រុកនិមួយ ៗ នៅមហាសករាជ ៩៣៣ ។
លោកអៃមូនីញេ (Aimonier) ជាអ្នកស្រាវជ្រាវសិលាចារឹកជាតិបារាំងនៅចុងសតវត្សទី ១៩ ដើមទី ២០ បានអានសិលាចារឹកនេះ ហើយបានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅរបស់គាត់ (Le Cambodge 1904) ។ លោកបានអានសិលាចារឹកនឹងរាប់ក្នុងនេះ ឃើញមានស្រុកចំនួន ៤០០ ។ ក្រោយមកជាង ៥០ ឆ្នាំ លោក Georges Coedes បានអានសិលាចារឹកភិមានកាសសាជាថ្មី ហើយស្រង់បានឈ្មោះស្រុកតែ ២០០ ប៉ុណ្ណោះ ។ បញ្ហាចោទថា តើនៅក្នុងសម័យអង្គរ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១ នាដើមសតវត្សទី ១១ កម្ពុជទេស មានស្រុកចំនួនប៉ុន្មាន ? ហើយបើរជទូតចិនឈ្មោះ ជូតាក្វាន់ ដែលបានមកដល់ទីក្រុងអង្គរ ឆ្នាំ ១២៩៦ គាត់បានសរសេរថា ចក្រភពអង្គរ មានខេត្តរហូតជាង ៩០ ។ បញ្ហានេះ តំរូវឲ្យមានការស្រាវជ្រាវ និងមានការសិក្សាអំពីស្ថាននាមសម័យអង្គរ ដោយប្រៀបធៀបនឹងស្ថាននាមសម័យបច្ចុប្បន្ន ដែលស្ថិតនៅក្នុង និងក្រៅប្រទេស ជា ពិសេស នៅក្នុងប្រទេសសៀម និងវៀតណាម ។
ឧទាហរណ៍ ខ្លះ ៗ អំពីស្រុកៈ
(អក្សរសិលាចារឹកទំព័រ ៥៤–៥៥)
I.៤. Camnat
នៅសម័យអង្គរ ពាក្យ ចំនត Camnat ឬ ចំនាត Camnat មានន័យថា “ភូមិ ភូមិទើបបង្កើតថ្មី” ។ ពាក្យនេះជានាមស័ព្ទ កើតចេញមកពីកិរិយាស័ព្ទចត៑ Cat ឬ ចាត៑ Cat ដោយការប្រើផ្នត់ (am n- ) គួរកត់សំគាល់ផងដែរថា នៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណ ឋានន្តរនាមក្ដី នរនាមក្ដី ស្ថាននាមក្ដី ច្រើនតែបានបង្កបង្កើតដោយផ្នត់ “am am n-” ខុសប្លែកពីភូមិធម្មតា ដែលមានអ្នករស់នៅច្រើនប្រភេទ តាមសិលាចារឹក ពាក្យ “ចំនាត់ Camnat ត្រូវបានគេប្រើសំគាល់ភូមិថ្មី ហើយតូច មិនតែប៉ុណ្ណោះ ជាភូមិដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់អភិជនណាមួយ ។ “Camnat” ជាពាក្យបញ្ជាក់នូវបំណែងចែកទឹកដីដ៏តូច ប្រហាក់ប្រហែលនឹងភូមិដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មី ដោយអភិជនក្ដី ដោយក្រុកអ្នកប្រកបការងារក្ដី ។
ឧទាហរណ៍ៈ ក្រុមអ្នកចំរៀង ដូច្នេះ គេមិនអាចច្រឡំ ចំនត និងស្រុកបានឡើយ ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងចំនត ជួនកាលក៏អាចមានព្រះវិហារផងដែរ ។
ឧទាហរណ៍ (សិលាចារឹក ទំព័រ ៥៥)
ក្នុងពាក្យ Camnat Camryyan ឬចំនត អ្នកចំរៀង គេអាចយល់នូវតួនាទីដ៏សំខាន់របស់អ្នកចំរៀងនៅបុរាណកាល ។
បើសិនតាមសិលាចារឹកនិមួយ ៗ មានចុះឈ្មោះអ្នកចំរៀង និងអ្នកភ្លេងព្រមទាំងអ្នករបាំ និងសិល្បករចម្លាក់ទៀតផង ទាំងអស់នេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា វត្តអារាមខាងព្រហ្មញ្ញសាសនា មានតំរូវការជាចាំបាច់នូវសិល្បៈចំរៀង តូរតន្ត្រី និង នាដ្យកម្៩ម ដើម្បីបង្កើតទំនាក់ទំនង ឬដើម្បីបំរើទេវតា និងអាទិទេព ។
(សិលាចារឹក ៥៦)
តាមសិលាចារឹកសម័យអង្គរ ដែលគេបានរកឃើញ គេអាចប្រទះឃើញឈ្មោះភូមិ សំគាល់ដោយពាក្យ ចំនត ចំនួនប្៩រហែល ៦០ ។
I. ៥. Anray
តាមសិលាចារឹកសតវត្សទី ១០ ពាក្យ “anray” មានន័យថាជា “ភូមិ” របស់វត្តអារាម បានសេចក្ដីថា ជាភូមិដែលមានភារៈនិងបំពេញការងារសំរាប់ប្រយោជន៍នៃវត្តអារាម (Village prestataire) ។
ជួនកាលមុខពាក្យ “អន្រាយ” គេប្រើពាក្យ “វ្រៈ” គឺ Vrah Anray គឺជាភូមិរបស់ព្រះវិហារ៤របស់វត្តអារាមោ (K 570)
ភូមិបែបនេះ រមែងមានពួកកសិករដែលធ្វើការសំរាប់វត្តអារាមណាមួយកសិករបែបនេះ មិនមែនជាកសិករប្រកបដោយស្វយ័តភាពទេ គេអាចប្រើពាក្យ៨ម្យ៉ាងទៀតបានថា ជាកសិករបំពេញការងារ ឬជាកសិករអ្នកងារ ។
“ងារ besogne អ្នកធ្វើការដោយប្រើកំលាំង le corveanle
(សិលាចារឹកទំព័រ ៥៧)
I.៦. Bhumi
ពាក្យថា “ភូមិ” ជាពាក្យសំស្ក្រឹត ដែលនៅក្នុងភាសាខ្មែរបានខ្ចីមកប្រើហើយមានន័យថា ដី ដែនដី ដីធ្លី ដីមានម្ចាស់ ។ យើងអាចថា ដីហ៊ុំព័ទ្ធដោយរបងឬដោយព្រំប្រទល់ ។
នៅតាមសិលាចារឹកនានា ដីភូមិ គឺអាចទិញ ឬលក់បាន ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សដែលមានសិទ្ធិទិញ ឬលក់ដីភូមិ មិនមែនបណ្ដាអ្នកបំរើទេ គឺសុទ្ធតែពួកអភិជនមានតាំងពីពួក Vap ឬពួក lon ជាដើម ។
គេអាចទិញ ឬលក់ដី ដោយប្រើមាសប្រាក់ ផលដំណាំ សត្វពាហនៈ ឬក៏ធនធានមនុស្ស ឬជារូបិយប័ណ្ណ ។
ឧទាហរណ៍ៈ សម័យសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ស្ដេចត្រូវទិញដី (ឬថ្នូដី) ជាមួយអភិជនដែលជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ ដើម្បីសាងសង់ប្រាសាទ ។
ម្យ៉ាងទៀត នៅតាមសិលាចារឹកផ្សេង ៗ គេឃើញមានពាក្យ
(សិលាចារឹក ទំព័រ ៥៨)
ក្នុងក្របខណ្ឌជាពាក្យសំគាល់នូវស្ថាននាម ភូមិ bhumi គឺជាដីរមព័ទ្ធដោយរបង ឬជាភូមិឋាន domaine របស់ឯកជន ឬរបស់វត្តអារាម ហើយទំរង់សមាសភាព នៃភូមិសម័យនោះ ពុំដូចជាសមាសភាពនៃភូមិសម័យបច្ចុប្បន្នទេ ។
ឧទាហរណ៍ៈ
bhumi Svasti “ភូមិស្វស្ដិ” K 158 ភូមិសួស្ដី
bhumi Tem Jrai “ភូមិតេំជ្រៃ” K 91 ភូមិដើមជ្រៃ
bhumi Vrah Amvil “ភូមិវ្រះអំវិល” K 736 ភូមិថ្កល់ឥត
bhumi Yogendralaya “ភូមិយោគេន្ទ្រាលយ” K 33
bhumi Çiva “ភូមិសិវា” K 216
យោគេន្ទ្រាលយ = យោគ + ឥន្ទ្រ + អាលយ
នៅក្នុងសិលាចារឹក គេសង្កេតឃើញថា និយមន័យរបស់ពាក្យ “ភូមិ” បានរីកធំ ហើយភូមិបានទៅជាពាក្យសំគាល់ទីកន្លែងដែលមានគេរស់នៅ, ទីកន្លែងដែលមានបណ្ដាជនគ្រប់ស្រទាប់រស់នៅ។
ឧទាហរណ៍ៈ
ភូមិ តូយ៌្យ bhumi Tuyya k 191 (ភូមិអ្នកតូរ្យតន្ត្រី)
ភូមិ វគ្គិខ្មាប៑ bhumi Vargga khmap K 265 (ភូមិរបស់ពួកកាប់ឬភូមិអ្នកកាប់ឈើ ?)
ភូមិ បក្សក្មេត bhumi paksa knet K258 (ភូមិរបស់អ្នកប្រកបការងារនៅថ្ងៃខ្នើត ពី ១ កើត ទៅ ១៥ កើត ជាអ្នកប្រកបការងារដើម្បីវត្តអារាម) ។
ពាក្យថា “បក្សក្មេត Paksa knet (៥៩) ច្រើនមានប្រើតាមសិលាចារឹកតាំងពីសម័យមុនអង្គរ សំរាប់សំគាល់អ្នកធ្វើការងារខាងខ្នើតជាពាក្យប្រើទូទៅ ជាមួយនិងពាក្យមួយទៀតថា បក្សណ៌្ណោច Paksa Rnnoc (59) ដែលជាអ្នកប្រកបការងារ ចាប់ពីថ្ងៃ ១ រោច ដល់ថ្ងៃ ១៥ រោច ។
ពាក្យទាំង ២ នេះ ចង់បង្ហាញពីរបៀបរបបនៃការបំពេញការងាររបស់ប្រជាពលករ ដែលយើងអាចនិយាយថា ប្រជពលករបំពេញងារសំរាប់រាជការ (កិច្ចការសំរាប់បំរើរដ្ឋ) ឬបំពេញងារសំរាប់វត្តអារាម ។ បានសេចក្ដីថា អ្នកទាំងនោះធ្វើការសំរាប់វត្តអារាម ឬរាជការចំនួន ១៥ ថ្ងៃ ហើយមកបំពេញការងារសំរាប់គ្រួសារខ្លួនចំនួន ១៥ ថ្ងៃ ។
អ្នកទាំងនោះ ប្រហែលជាបំពេញការងារដោយគ្មានប្រាក់ឈ្នួល ដូចជាបច្ចប្បន្នសម័យទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ គេមិនអាចនិយាយថា អ្នកទាំងនោះគ្មានបានទទួលរង្វាន់អ្វីសោះឡើយ ដោយហេតុថា តាំងពីសម័យអង្គរ មានការប្រើពាក្យឈ្នួល “ជួល” សំរាប់សំគាល់នូវមនុស្សដែលគេជួល ។
ចំពោះមន្ត្រីវិញ ឬក៏មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ របស់ដែលគេទទួលក្នុងការបំពេញងារ (ការងារ) គឺជាទ្រព្យសម្បត្តិ មានតាំងពីស្រូវ អង្ករ រហូតដល់សត្វពាហនៈ មាស ប្រាក់ ឬក៏ដីធ្លី ។
ចំពោះមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ដូចមានសិលាចារឹកស្តុកកក់ធំជាសក្ខីភាព ត្រកូលអភិជន ច្រើនតែទទួលនូវ “ភូមិរាជប្រសាទ” បានសេចក្ដីថា ជាដីភូមិអំណោយដោយព្រះមហាក្សត្រ ។
នៅសម័យអង្គរ “ភូមិ, bhumi មានពាក្យសំគាល់ថា “ភូមិឋាន” (domaine) ដែលជាដីធ្លីហ៊ុំព័ទ្ធដោយរបងមានទំហំតូច ឬ ធំ គឺជាដីធ្លីឯកជន ជាកម្មសិទ្ធិរបស់កុដុម្ពីក៍ របស់វត្តអារាម របស់គ្រួសារសេដ្ឋី ឬក៏របស់មហាគ្រួសារអភិជនណាមួយ (famille sacerdotale) ។
ឧទាហរណ៍ៈ គ្រួសាររបស់ព្រាហ្មណ៍បុរោហិត សិវកៃវល្៩យ
គ្រួសារព្រាហ្មណ៍បុររោហិតសិវកែវល្យនេះហើយ ដែលជាម្ចាស់ភូមិម្ចាស់ទឹកដីស្ដុកកក់ធំ ហ់យតាមពិតទៅ មិនគ្រាន់តែជាម្ចាស់ដីទេ ប៉ុន្តែជាម្ចាស់សំណង់ដែលមានព្រះវិហារ និងប្រាសាទនានា សំរាប់ធ្វើពិធីបូជាព្រាហ្មណ៍សាសនាទៀតផង ។
នៅសម័យក្រោយមកទៀត ភូមិបានក្លាយទៅជាទីប្រជុំជន ដែលមានបណ្ដាជនរស់នៅទីនោះ ហើយមិនមែនស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់វត្តអារាមទៀតឡើយ ។
ភូមិ បានប្រែក្លាយទៅជាបំណែងចែកទឹកដីរដ្ឋការ ដ៏តូចរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ។
II. បច្ចេកពាក្យនៃស្ថាននាម ប្រើប្រាស់សំរាប់សំគាល់ជលនាម
Hidronumes
នៅទីនេះ នៅក្នុងការសិក្សានេះ យើងប្រើបច្ចេកពាក្យ “ជននាម” Hydronymes ដើម្បីសំគាល់នាមឈ្មោះផ្លូវទឹកតូចទាំងធំ សំគាល់នូវទីកន្លែងដែលមានទឹកជាធម្មជាតិ ឬជាសិប្បនិម្មិត គឺ ជាល្អាងទឹកជីកដោយអ្នកស្រុក ។
តាមសិលាចារឹកសម័យអង្គរ គេឃើញមាននាមឈ្មោះ ទន្លេ បឹងបួរ ជាច្រើន ដែលទាក់ ទងទៅនិងកំណរកំណើតនៃស្ថាននាម សំគាល់នូវឈ្មោះ ភូមិ ស្រុក ខេត្ត និងភូមិភាគ ។ ព្រឹត្តិការ ណ៍ទាំងអស់នេះ បញ្ជាក់ឲ្យឃើញនូវព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ ទាក់ទងទៅនិងការអភិវឌ្ឍន៍និងត្រួសត្រាយប្រទេស នៅសម័យមុនអង្គរ និងសម័យអង្គរ ។ ការអភវិឌ្ឍន៍ទាំងនេះ មានការត្រួសត្រាយកាប់ឆ្កាដីថ្មី ៗ ការស្ថាបនាទីក្រុង និងវត្តអារាម ការកសាងប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក ដោយសំណង់ទំបន់តូច ឬធំព្រមទាំងការជីកប្រឡាយទឹក និងព្រែក ជីក ព្រមទាំងល្អាងរក្សាទឹកដ៏ធំ ៗ ដែលសម័យនោះគេហៅថា “ទន្លេ” តដាក Tataka (សំស្ក្រឹត) ឬបារាយណ៍ ។
ក្នុងការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្លួន អ្នកស្រាវជ្រាវរុស្ស៊ីម្នាក់ឈ្មោះ ប័យកូ (Boiko) បានសរសេរថា “ប្រទេសកម្ពុជាសម័យអង្គរ បានគ្របដណ្ដប់ដោយប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រដ៏រីកចំរើនបំផុតនៅអាស៊ី ។
ដូចយើងបានជ្រាបរួចមកហើយថា តាំង ពីសម័យបរមបុរាណមកប្រទេសកម្ពុជា មានស្ថានភាពល្អខាងភូមិសាស្ត្រ ដោយហេតុថា នៅកណ្ដាលប្រទេស មានទន្លេចតុមុខដែលជាផ្លូវទឹក ដែលជាទីជំនួបគ្នារវាងទន្លេមេគង្គ និងទន្លេសាប ហើយគឺទីជំនួបគ្នាពីទន្លេសាប ទន្លេមេគង្គនេះហើយដែលមានកំណកំណើតនៃស្ទឹង ព្រែក អូរ ត្រពាំង ប្រកបដោយចំនួនច្រើនមោហិមា ។
II. ១. Danle
ពាក្យ “ទន្លេ, Danle” ជាផលនាម ដែលបញ្ជាក់នូវទន្លេផង ញនិងល្អាងទឹកផង ។
ពាក្យនេះ អាចកើតចេញមកពីពាក្យៈ
ត្លេ tle = ទឹក ជាពាក្យ៧ដែលគេរកឃើញនៅក្នុងភាសាហ្មូង (ភាសាតៃដោយវិធីប្រើផ្នត់ជ្រែក “ន./ អន-, –n-/ -an´ (tle + -an-> Tanle)
មុនដំបូង ពាក្យ Danle ជាពាក្យសំគាល់ផ្លូវទឹកដ៏ធំ គឺសំគាល់ទន្លេ ឬនទី ។ នៅក្នុងសិលាចារឹក k 22 សតវត្សទី VII ស្ថានិនាម Danle krau (62) (Fieuve exterieur) គឺជាឈ្មោះដៃទន្លេមេគង្គ ដែលចេញពីចតុមុខបែកទៅទិសខាងត្បូង ។
ពាក្យនេះបានប្រើជាសមាសធាតុនៃស្ថាននាម ១ ដែលគេប្រើហៅដៃទន្លេមេង្គ ។ នៅក្នុងអត្ថបទសិលាចារឹក K 268 សតវត្សទី XI ពាក្៩យ៨ Danle សំគាល់នូវអាងទឹកដ៏ធំ ឬសំគាល់នូវបារាយណ៍ ដែលគេបានជីក ។
ឧទាហរណ៍ៈ (៦២)
Cat sruk sthapana jyak danle
កសាងស្រុក ស្ថាបនាព្រះវិហារ ជីក បារាយណ៍ (អាងទឹក)
ឧទាហរណ៍ៈ (៦២)
តាមសិលាចារឹក គេពុំទាន់រកឃើញផលនាមសំគាល់ទន្លេមេង្គទេ ហើយឈ្មោះទន្លេមេង្គនេះទៀត ក៏ត្រូវបានអ្នកប្រាជ្ញខាងភូមិសាស្ត្រ អក្សរសាស្ត្រជាច្រើន លើកយកមកជាកម្មវត្ថុនៃការសិក្សា ។ ប៉ុន្តែ ទោះបីអ្នកស្រាវជ្រាវនានាមានមតិខុសគ្នាខ្លះក្ដី ក៏គេនៅតែយល់ថា ពាក្យ “មេកុង គឺជាពាក្យ មន–ខ្មែរ ដែលមានន័យថា “មេទឹក” ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរ ជួនកាលគេសរសេរថា “មេកុង” ជួនកាលថា “មេគង្គ” (មេ + គង្គ ឬគង្គា) ។
នៅក្នុងសិលាចារឹក មានពាក្យដែលជាស្ថាននាម គឺជានាមនៃទីក្រុងមួយដែលនៅជិតទន្លេ ហើយទីក្រុងនោះឈ្មោះថា “គង្គបុរ Gangapur ប្រែថា “បុរីស្ថិតនៅជិតមាត់ទន្លេគង្គា” គេអាចចោទសួរថា “ទន្លេគង្គា” ជាឈ្មោះទន្លេមេកុង ពីបុរាណកាលមកឬ ?
បញ្ហានេះ នឹងមានអត្ថាធិប្បាយនៅក្នុងស្ថាននាមជាភាសាសំស្ក្រឹត ។ នៅក្នុងសិលាចារឹកបែកបាក់មួយ គឺសិលាចារឹក k 455 សតវត្សទី XI យើងអាចអានឃ្លាដូចតទៅ Danle ta pvan (៦៣)
នៅក្នុងសមាសពាក្យ នៃពាក្យនេះ គឺពាក្យ “ទន្លេ ត ប្វន៑” យើងមិនអាចបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ថា ជាពាក្យសំរាប់ហៅឈ្មោះទន្លេចតុមុខ នាសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ ឬយ៉ាងណា ?
II.២. Cdin (៦៣)
ពាក្យ Cdin ជាពាក្យដ៏បរមបុរាណបំផុតនៅក្នុងភាសាខ្មែរ ហើយនៅក្នុងសិលាចារឹក គេប្រទះឃើញនៅក្នុងអត្ថបទ នាសតវត្សទី VI-VII ។
រីឯពាក្យ Chdin ជាពាក្យចេញមកពីពាក្យ Cdin ហើយដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅសម័យអង្គរ ។
នៅសម័យអង្គរ រហូតដល់ចុងក្រោយ ភាសាខ្មែរនៅតែបានប្រើប្រាស់ពាក្យ Chdin ដដែល ហើយពុំទាន់ឃើញមានប្រើពាក្យ “sdin” ដែលជារូបស័ព្ទមានប្រើសព្វថ្ងៃនេះទេ ។
ពាក្យនេះអាចចេញមកពីឫសគល់នៃ ពាក្យមួយ គឺពាក្យ “រុង run”
run រុង = ប្រែថា ជ្រៅ ទូលាយ ធំ ។ ពាក្យរុង run ជាពាក្យមកខ្មែរ ហើយមាននិយមន័យស្របគ្នានិងពាក្យ “ក្រុង Ktu n “ = ទន្លេ ឬស្ទឹង ។
ជាធម្មតា នៅក្នុងភាសាខ្មែរ ក៏ដូចជាភាសាមកដទៃ នៅលើមូលដ្ឋាននៃសូរស័ព្ទវិទ្យា ទំនាក់ទំនិង និងការផ្លាស់ប្ដូរទៅវិញទៅមក រវាងសំឡេងព្យញ្ជនៈ (៦៤)
ព្រមទាំងស្រះ
ឧទាហរណ៍ៈ ទិញ <ទុញ
ទំនាក់ទំនងរមែងមានវត្តមានជាប្រក្រតីរវាងភាសាមក–ខ្មែរ និមួយ ៗ ផង ។ បានសេចក្ដីថា នៅក្នុងភាសាខ្មែរ នៅក្នុងសម័យកាលនិមួយ ៗ គេតែងសង្កេតឃើញភាពខុសគ្នាក្នុងការបំភ្លឺសូរស័ព្ទនៃពាក្យខ្លះ ៗ ដែលគេហៅថា ជាពាក្យនៃគ្រាម ភាសាឧទាហរណ៍ៈ គ្រាមភាសាអង្គបុរី ចូលចិត្តប្រើពាក្យ “ច” ជំនួស “ស” ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រសិនបើពាក្យ “ឆ្ទឹង៑” ជាពាក្យបានកើតមកដោយមានលក្ខណៈប្លែកក្ដី ក៏គេអាច ពន្យល់បានតាមនិន្ទាការរបស់ខ្លួន នៅក្នុងការបង្កើតពាក្យ ភាសាខ្មែរបានខិតខំរកមធ្យោបាយដើម្បីជៀសវាងនូវការប៉ះទង្គិចនៃ ពាក្យ “សទិសស័ព្ទ Homonymoes” ។
នៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណចេញពីពាក្យ “run” គឺមានការកកើតពាក្យ Kurun មានន័យថា ស្ដេច មហាក្សត្រ
sin > smin (សូត្រធម៌)
smin នៅក្នុងភាសាមក សំគាល់ ព្រះមហាក្សត្រ
នៅក្នុងព្រះអត្ថបទនានានៃសិលាចារឹក មានការរកឃោះញចំនួន ស្ទឹងរហូតដល់ ៣៤ ប៉ុន្តែចំនួននេះ នៅពុំទាន់អស់នៅឡើងទេ ទោះបីពាក្យ Cdin ជាពាក្យបរមបុរាណក្ដី) ប៉ុន្តែ គេប្រើប្រាស់ពាក្យនេះ សំគាល់ខ្លួនផ្លូវទឹកផង ជនបទភូមិស្រុកផង ។
ពាក្យ “Cdin” ដែលជាជលនាម ហើយបានប្រែក្លាយជានាមនៃជនបទដោយហេតុថា គេសំគាល់ឃើញនូវពាក្យស្រុកដែលស្ថិតនៅពីមុខពាក្យ Cdin ឬ Chdin
ឧទាហរណ៍ៈ (៦៥)
ឈ្មោះស្ទឹងដទៃទៀត គឺជាឈ្មោះដែលកកើតឡើងដោពាក្យខ្មែរដើមសុទ្ធសាធ ។ បាតុភូតបែបនេះ បញ្ជាក់ឲ្យយើងយល់ថា ឈ្មោះស្ទឹង ឬទន្លេ គឺជាឈ្មោះដែលស្ថិតក្នុងស្រទាប់នៃវាក្យស័ព្ទ ដ៏បរមបុរាណបំផុត ។ គឺដោយសារការសិក្សាពាក្យទាំងនេះហើយដែលគេអាចស្គាល់ឈ្មោះទីកន្លែង ឬផ្លូវទឹកដែលមាននៅក្នុងតំបន់ ឬប្រទេសណាមួយដ៏ជាក់លាក់ ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ពាក្យសំគាល់ភូមិភាគទឹកដី ឬដីធ្លីដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ឯកជន អាចកើតឡើងដោយសារពាក្យថ្មី ឬពាក្យដែលភាសាខ្មែរបានខ្ចីមកពីភាសាសំស្ក្រឹត ។
ហេតុការណ៍ទាំងអស់នេះ បញ្ជាក់ឲ្យយើងយល់ម្យ៉ាងទៀតថា ស្ថាននាមដែលមានចំណាស់ចាស់ជាងស្ថាននាមទាំងឡាយ ដែលបានកើតឡើងដោយសារការប្រើពាក្យសំស្ក្រឹត ហើយជលនាមជាភាសាខ្មែរ គឺមានឈ្មោះ ទន្លេ ស្ទឹង បឹង គឺ ជាឈ្មោះដែលកើតចេញមកពីស្រទាប់នៃវចនស័ព្ទ ដ៏បុរាណបំផុត ។
II. ៣. Canhvar
ពាក្យ “ចន្ហ្វរ” កើតចេញមកពីពាក្យ “ហូរ ឬហោរ hvar, hor” ដោយការប្រើបុព្វបទ “ចន, Can ហើយបុព្វបទ (prefixe) ចន, Can នេះទៀត គ្រាន់តែជាវ៉ារីយ៉ង (Variante) នៃអន្តរបទ ឬបទជ្រែក –ន-, –ម– នៅក្នុងសិលាចារឹក k 341សតវត្សទី ៧ ។
គេបានឃើញពាក្យនេះ បន្ទាប់ពីពាក្យ “ច្ចិង៑” ហើយតាមលំដាប់នៃការរៀបរាប់របស់អត្ថបទ គេអាចសន្និដ្ឋានិបានថា ផ្លូវទឹក “ចន្ហូរ៑” ជាផ្លុវទឹកតូចជាងស្ទឹង ឬក៏គ្រាន់តែជាចំណែកដ៏តូច ឬមួយគ្រាន់តែជាព្រែកដែលចេញមកពីស្ទឹង ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត គួរកត់សំគាល់ថា នៅក្នុងសម័យបុរាណ ពាក្យ “ច្ចិង៑” មានន័យថា ជាទន្លេផង ជាស្ទឹងផង គឺជាន័យតាមភាសាខ្មេរទំនើប ។
ឧទាហរណ៍ៈ (៦៧)
II. ៤. Pralay
ពាក្យនេះអាចមានទំនាក់ទំនងខាងនិយមន័យជាមួយនិងពាក្យ “បន្លាយ” (K ២៣៨) = ធ្វើឲ្យវែង និងពាក្យមួយចំនួនទៀត ដែលឃើញនៅក្នុងភាសាសម័យ ដូចជាពាក្យ “ប្លាយ, អន្លាយ, ទាំងឡាយ” ។ល។ ដែលមានដក់នូវនិយមន័យថា អ្វីដែលវែងឆ្ងាយ ។
ខាងក្រោមពាក្យ “pralay” កើតចេញមកដោយការប្រើបុព្វបទ “ប្រ pra” ជាបុព្វបទគេបានប្រើប្រាស់ ដើម្បីបង្កើតពាក្យជានាមស័ព្ទផងដែរ (វែង > ប្រវេង) ហើយកុំច្រឡំនិងមុខងារមួយទៀតរបស់បុព្វបទ “ប្រ, pra” នៅក្នុងការបង្កើត៦កិរិយាស័ព្ទ (pronominal a’valeur reciproque) ។ នៅក្នុងសិលាចារឹក k 221ឆ្នាំ ១០០៧ មានការប្រើពាក្យនេះសំគាល់នូវទីកន្លែង ដែលអ្នកស្រុករស់នៅ គឺសំគាល់នូវស្រុក ។ នៅក្នុងសិលាចារឹក k 207 មានជនបទដែលគេហៅថា “ប្រលាយរុង pralay Run “ គឹប្រលាយធំ ។ ប៉ុន្តែ ជាប្រលាយជីកដោយអ្នកស្រុក ។
ឧទាហរណ៍ៈ (៦៧)
II. ៥. Pin
អក្ខរាវិរុទ្ធនៃពាក្យ pin មានដូចគ្នានឹងសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ គឺជាពាក្យដែលមានន័យថា បឹងបួរ ទន្លេ ហើយប្រហែលជាពាក្យ៨ pin នេះ សំគាល់នូវបឹងបួរ ដែលមានដុះពើក ។ (បឹង > ត្រពាំង)
ពាក្យ “p ini” អាចសន្និដ្ឋានបានថា ជាពាក្យមានដើមកំណើតមក ខ្មែរហើយគួរកត់សំគាល់ផងដែរវថា នៅក្នុងភាសាមនិ pin មានន័យថា “ពេញ” ហើយពាក្យ pin ដូចគ្នានៅក្នុងភាសាជនជាតិ “ស្រែ” (នៅវៀតណាម) មានន័យថា “បឹង, បឹងបួរ, ទន្លេ” ដូចជានៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណ ។ តាមអត្ថបទផ្សេងៗ ដែលមាននៅក្នុងភាសា មន–ខ្មែរ ដទៃ ចំពោះពាក្យ pin នេះ គេអាចទាញនិយមន័យថា “ពាក្យ pin ក្នុងភាសាខ្មេរបុរាណ ជាពាក្យ ដែលបានកកើតឡើងដោយ រូបារម្មណ៍ ឬមួយដោយរូបារម្មណ៍នីយកម្ម នៃពាក្យដែលសំគាល់នូវអ្វីមានភាព “ពេញ” ដូចជាពាក្យ ទឹកពេញ ។ ដូច្នេះហើយបានជា pin សំគាល់នូវជលនាម ដែលមានទឹកពេញទាំងរដូវប្រាំង និងវស្សា ។
នៅក្នុងសិលាចារឹក k 221 ឆ្នាំ ១០០៩ ពាក្យ “បឹង” ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដូចជានាមស័ព្ទទី ២ នៅក្នុងសមាសពាក្យសំរាប់សំគាល់ភូមិ
ឧទាហរណ៍ៈ(៦៨)
តាមឃ្លាដ៏តូចនេះយើងអាចយល់ថា បឹងដែលមាននិយាយនៅក្នុងអត្ថបទគឺជាបឹងធំ ហើយដែលមានភូមិ ៣ នៅទីនោះ គឺភូមិតេំបិង Bhumi Tem pin ភូមិកន្តាលបិង Bhumi kantal pin និងភូមិចុងបិង Bhumi Cun pin
ពាក្យ pin បានទៅជាវាក្យស័ព្ទមួយដ៏សំខាន់ដែលមានគេប្រើប្រាស់ជាញឹកញាប់នៅក្នុងភាសាខ្មែរ សម័យបុរាណ ក៏ដូចជាសម័យបច្ចុប្បន្ន ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឫសគល់ និងនិយមន័យរបស់ពាក្យនេះស្ថិតនៅស្រពិចស្រពិល ។
តាមទំរង់ខាងសូរស័ព្ទ ពាក្យ “pin” ក្នុងភាសាខ្មែរ អាចប្រៀបបានទៅនិងពាក្យ pin នៅក្នុងភាសាមនបុរាណ និងក្នុងភាសា “ស្រែ” (នៅវៀតណាម) ហើយដែលមានន័យថា “ពេញ Ben” ។
យើងអាចសន្និដ្ឋានិបានថា ពាក្យ pin ឬ pin pur បឹងបួរ ” នៅក្នុងភាសាខ្មេរបុរាណ បានកើតឡើងដោយវិធីរូបារម្មណ៍ន័យកម្ម Metaphori sation នៃពាក្យ pin ដេលជាពាក្យមន–ខ្មែរ ហើយនិយមន័យនៃពាក្យ “បិង៑” ធ្វើឲ្យយើងនឹកឃើញទៅដល់រអាងទឹក ដែលមានទឹកពោរពេញនៅក្នុង ខួបប្រាំងវស្សា បឹងបួរ ។
II. ៦. Travan (៦៩)
ត្រវ៑ង ត្រវាង៑ < ត្រ + វង៑ (វង់), វាង៑
ពាក្យនេះ គឺជាពាក្យកម្លាយកកើតចេញមកពីពាក្យ “van វង៑ ” អ្វីដែលមានរាងមូល ហើយដែលមានទំនាក់ទំនងនឹងពាក្យសម័យ គឺពាក្យ “វង់ ឬ ពង់” គឺជាពាក្យដែលកកើតឡើងដោយរូបារម្មណ៍នីយកម្ម នៃពាក្យ “វង៑” ជាមួយនឹងបុព្វបទ Tra ត្រ ” ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ប្រហែលជាពាក្យ “វង៑” ក្នុងពាក្យ “វង៑ចក៑ (៦៩)K 9 សតវត្សទី ៦ មានន័យថា ត្រពាំង ត្រពាំងចក ហើយ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា “វង៑ចក៑ Vancak = ត្រពាំងចក” នៅសម័យនោះវាត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាស្ថាននាម ដូចនាមពាក្យនេះក្នុងឃ្លាតទៅ… ay van cak sre sanre ៨០ = អាយ៑ វង៑ ចក៑ ស្រេ សន្រេ ៨០… (៦៩)
នៅត្រពាំងចក មានស្រែចំនួន ៨០” ។
ក្នុងសិលាចារឹកផ្សេង ៗ គេអាចសង្កេតឃើញថា ពាក្យត្រពាំង សំគាល់នូវរអាងទឹកធម្មជាតិផង ឬរអាងទឹកជីកដោយបុគ្គលណាមួយ ឬដោយអ្នកស្រុកផង ។
ឧទាហរណ៍ៈ Travan Ci Dok ត្រវង៑ ចិ ទោក៑ K 30 (KPA)
ត្រពាំងជីកដោយលោកតាដោក (៧០)
Travan Ramapala ត្រវាង រាមបាលៈ k22 (KA)
ត្រពាំងជីកដោយរាមបាល (៧០)
Travan kamsten ត្រវាង កំស្ពេង K 262 (KA)
ត្រពាំងជីកដោយមន្ត្រីកំស្ពេង (៧០)
តាមឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ យើងមិនអាចទាន់ដឹងច្បាស់ថា ពាក្យណាជាស្ថាននាម ពាក្យណា ជាពាក្យធម្មតានៅឡើយទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើកាលណាពាក្យ “ត្រវាង” បានត្រូវប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្កើតជាស្ថាននាម ដោយមានការផ្សំនិងពាក្យដែលសំគាល់នូវរុក្ខជាតិ ឬសំគាល់នូវសត្វ នោះគេអាចយល់បានថា គឺជាស្ថាននាមពិតប្រាកដ ហើយស្ថាននាមនោះទៀត បានសេចក្ដីថា ត្រពាំងដែលគេនិយមនោះ គឺជាត្រពាំងដែលបានកកើតឡើងដោយធម្មជាតិ ។
ឧទាហរណ៍ៈ Travan Krave ត្រវាងក្រវេ K 222 ត្រពាំងក្រពើ
Travan Krapi ត្រវាង៑ក្របិ K 843 ត្រពាំងក្របី
Travan Tannot ត្រវាង៑តន្នោត K 991 ត្រពាំងត្នោត
នៅក្នុងសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរ មានស្ថាននាមដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយពាក្យត្រពាំង “ត្រវង៑, ត្រវាង៑” ចំនួនប្រហាក់ប្រហែល ១៥០ ។ របស់ដែលសំខាន់នៅក្នុងការសិក្សាស្ថាននាមវិទ្យា ជាពិសេស នៅក្នុងការសិក្សានាម Hydronymes ពាក្យ៨ Travan Travan បានត្រូវអ្នកស្រុកប្រើប្រាស់ជាញឹកញាប់ដើម្បីបង្កើតស្ថាននាមដទៃទៀត ដែលមានទំហំធំសំរាប់សំគាល់ភូមិ ស្រុក ខ័ណ្ឌ នៅក្នុងភាសាខ្មែរ បច្ចុប្បន្ននេះទៅជាពាក្យដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់សំរាប់បង្កើតស្ថាននាម ដែលជាលំនៅស្ថាន គឺមានតាំងពីភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ។
II. ៧. Stuk
ពាក្យ Stuk កាលពីដើមឡើយ អាចមានទំនាក់ទំនងខាថសេម៉ង់ទិក (Semantique)ជាមួយនិងពាក្យមកបុរាណ គឺពាក្យ (Sduk) និងពាក្យ Sdukpin ដែលមានន័យថា “ពេញ” ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរទំនើប ពាក្យ Sduk មានន័យទី ១ គឺ រ៉ឹងប៉ឹង ធំ
ទី ២ គឺព្រៃ ជាពាក្យដែលអ្នកស្រុកប្រើប្រាស់សំគាល់ស្ថាននាមផ្សេងៗ នៅប៉ែកភូមិភាគពាយព្យ នៃប្រទេសកម្ពុជា គឺប៉ែកខាងខេត្តបាត់ដំបង ។
ខុសពីពាក្យ “ត្រវង៑, ត្រវាង៑” ដែលសំគាល់ល្អាងទឹក ដែលគេជីកក្ដីដែលមានលក្ខណៈជាធម្មជាតិក្ដី ពាក្យ Sduk នៅសម័យបុរាណ បានសំគាល់នូវរអាងទឹកធម្មជាតិ ដែលនៅទីនោះ មានមច្ឆសត្វ និងធម្មជាតិដ៏ពិសេស ។
ឧទាហរណ៍ៈ (៧១)
តាមសិលាចារឹក K 44 និង 341 ដែលមានកាលបរិច្ឆេទ គ.ស. ៦៧៤ និង ៧០០ ពាក្យ Stuk ឬមួយក៏ Sduk ជាទីកន្លែងខាងសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់មួយរបស់វត្តអារាម និងអ្នកស្រុក បានសេចក្ដីថា Stuk ជាមូលដ្ឋានខាងសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់នៅក្នុងជីវភាពរបស់អ្នកស្រុក នាសម័យនគរភ្នំ ហើយដើម្បីបញ្ជាក់នូវមតិនេះ យើងអាចឲ្យឧទាហរណ៍ដូចតទៅ
(៧២)
ផលិតផលបានមកពីស្ដុក “បឹង” ហើយផលិតផលទាំងនោះ គឺមានច្រើនបែបច្រើនយ៉ាង តាំងពីមច្ឆជាតិ ឆញ្ញជាតិ រុក្ខជាតិ ដែលជារបស់របរសំរាប់ទ្រទ្រង់ជីវភាព ។
(៧២)
ទីវាលស្មៅ (ចំណីរបស់សត្វគោ) ព្រមទាំងបឹងបួរទាំងឡាយ ។
ទាំងអស់នេះ គឺជាការពណ៌នាមួយស្ដីអំពីទ្រព្យសម្បត្តិដ៏ស្ដុកស្ដម្ភ ដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់វត្តអារាម នាសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ ហើយដែលជាវត្តអារាមខាងព្រហ្មណ៍សាសនាផង ខាងពុទ្ធសាសនាមហាយានផង ។ នៅក្នុងសិលាចារឹកសម័យមុនអង្គរ ស្ថាននាមដែលមាន ពាក្យ Stuk ចូលជាសមាសពាក្យ ពុំទាន់មានន័យទូលំទូលាយ ហើយក្លាយទៅជាភូមិ ជាស្រុក ដូចសម័យអង្គរទេ ។ ជាធម្មតា អ្នកស្រុកចូលចិត្តរស់នៅបង្កបង្កើតជាភូមិស្រុក នៅតំបន់ណាដែលមានត្រពាំងបឹងបួរមានព្រៃប្រឹក្សា ហើយកាលណាភូមិឋាននោះ កាន់តែមានផ្ទះសំបែងច្រើន មានមនុស្សនៅច្រើន ភូមិឋាននោះ ក៏ប្រែក្លាយទៅជាស្រុក ។
តាមអត្ថបទសិលាចារឹកមានពាក្យ “កក៑ (កក់)“ ដែល ជារុក្ខជាតិមួយសំខាន់ សំរាប់បំរើសុខុមភាពរបស់អ្នកស្រុក តាមសិលាចារឹក គេអាចស្រង់ពាក្យ “ស្តុក៑ កក៑” “ត្រពាំងកក់ៈ ត្រវងកក” ប៉ុន្តែ គេមិនទាន់រកឃើញពាក្យ “បឹងកកៈ បិងកក” ហើយពាក្យខាងក្រោយនេះសំខាន់ណាស់ ព្រោះជាពាក្យដែលអាចចោទជាបញ្ហាបានថា ជាពាក្យដើមនៃពាក្យ “បាងកក Bangkok” នៅក្នុងភាសាខ្មែរសម័យបច្ចប្បន្ន ហើយជាស្ថាននាមសំរាប់សំគាល់រាជធានីនៃប្រទេសសៀម ។
II. ៨. Lanlan Lanlon (៧៣)
ជាល្អាងទឹកដ៏ជ្រៅ ដែលកើតឡើងដោយធម្មជាតិ ។ ពាក្យនេះមានទំរងជាពាក្យ “ផ្ទួន” (Reduplication) កកើតឡើងដោយផ្នត់ដើម lan បូកជាមួយនិងពាក្យដើម lan + lan lon ។ ហើយពាក្យនេះ អាចមានទំនាក់ទំនងនិងពាក្យសម័យថ្មី lan លង់ដែលមានន័យពីរយ៉ាងគឺ ជ្រៅ, លិច, លង់, លង់ទឹក, ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរសម័យ គឺមានរក្សានូវពាក្យដើមដែលមានទំរង់ជាពាក្យ “អន្លង់” ប៉ុន្តែ អន្លង់ក្នុងភាសាសម័យ គឺរអាងទឹកដ៏ធំ ខុសគ្នាពីនិយមន័យបុរាណ ដែលមានន័យថា “រអាងទឹកជ្រៅ ហើយដែលអាចលង់បាន” ។
នៅក្នុងសិលាចារឹក ពាក្យនេះមិនសូវមានផលិតភាពដូចពាក្យដទៃទេ ហើយជាឧទាហរណ៍ យើងអាចស្រង់ពាក្យបាន ដូចតទៅៈ
(៧៣)
Damnap Lanlan Ven K 720 ទំនប់លង្លងវែង (លន្លងវែង)
khlon Vala Lanlan krvac k 720 ខ្លោញ វល លង្លងក្រ្វច “មេទ័ពលន្លង់ក្រូច” (ខ្លោញពល លន្លងក្រូច)
តាមឧទាហរណ៍ខាងលើ គេអាចធ្វើការសន្និដ្ឋានបានថា នៅក្នុងភាសាខ្មែរបុរាណ ថាពាក្យ “លង្លង., លន្លង់” សំគាល់នូវល្អាងផ្ទុកផ្ទុកទឹកដ៏ធំ ហើយជ្រៅដោយហេតុថា គេបានយកពាក្យនេះទៅប្រើសំរាប់សំគាល់ភូមិឋាន ដូចជាពាក្យត្រពាំងនិងបឹងផងដែរ ប៉ុន្តែពាក្យ lanlan ធ្វើឲ្យយើងយល់ម្យ៉ាងទៀតថា ជាពាក្យសំគាល់ “ល្អាងទឹកដ៏ជ្រៅ ជាល្អាងទឹកកកើតឡើងដោយធម្មជាតិ” ។
(នៅមានត)
បណ្ឌិត ឡុង សៀម
សាស្ត្រចារ្យសិលាចារឹក និងអក្សរសាស្ត្រ
នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទ ភ្នំពេញ
ជាសហការីបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្ត្រ
វិជ្ជាស្ថានបូព៌ាសាស្ត្រ សហព័ន្ធរុស្ស៊ី
//
ភូមិខ្មែរ 